De W E R E L D E N van I J S B R A N D |
De W E R E L D E N van I J S B R A N D |
 |
Het eten wordt in de kombuis aan lange tafels geserveerd. Echte Hollandse pot, maar wel smakelijk. "Smakelijk eten" klinkt het dan ook. Aan het einde van de maaltijd wordt: Wel bekome het u" gemompeld. Dat laatste was niet overbodig want de volgende dag begint het behoorlijk te spoken in de Golf van Biscaye. Er zijn toch minder magen tegen de buitelingen van het schip bestand als men van scheepslieden zou verwachten. Misschien wel als gevolg van weinig ervaring in de oorlog? IJsbrand heeft al gauw door dat je beter met de neus in de wind kan staan, dan op je nest te gaan liggen. Hij is gefascineerd door het spel van golven en wind. Dit is wel wat anders dan het zeilen op de friese meren. Hoge golven komen dreigend op het schip af. De plecht wordt omhoog getild om weer diep terug te duiken. Een deel van de lading slaat overboord. Toch kan hij het niet nalaten dit vast te leggen, zij het dan op zijn povere 9 l/2 mm Alef filmcameraatje.
Er worden twee verstekelingen in het ruim ontdekt, die dadelijk aan het werk gezet worden.
Bij de Portugeze kust breekt plotseling de bewolking en glijden ze onder een staalblauwe hemel verder. In de Middellandse zee duiken dolfijnen vrolijk voor de boeg van het schip op en potvissen spuiten vrolijk hun fontijnen omhoog.
IJsbrand heeft inmiddels ontdekt dat er een leuke scheepsjongen in korte broek de maaltijden serveert. Hij zoekt dan ook dadelijk kontakt met hem. John van Gurp had een straf-overplaatsing gekregen nadat hij bij een vroegere aanstelling op de Holland-Amerika Lijn te veel 'achter de meiden aanjoeg'! Niet bepaalt IJsbrand's interesse, maar daar laat hij niets van merken en slijmt mee.
 |
Genua is de eerste havenplaats die ze aandoen. Het voordeel van op een vrachtschip varen is dat ze nu een paar dagen blijven liggen om vracht te laden. De kapitein manoeuvreert handig met bulderende bevelen door zijn megafoon het schip langszij een pier. IJsbrand weet niet hoe gauw hij aan wal moet gaan om de eerste stap ooit op buitenlandse bodem te zetten. En wat ziet Genua er nog mooi authentiek oud uit! In een winkelgallerij passeert hij voor het eerst een echte zo uit een plaatjesboek geplukte schoorsteenveger met zijn roetgeblakerd hulpje. Hij laat zich knippen voor 200 lire. John is ook vrij. Ze gaan samen naar het Campo Santo kerkhof en bewonderen de levensechte beelden op de graven, waarvoor de eigenaren misschien wel hun hele leven gespaard hebben.
 |
's Avonds gaan ze zwemmen in de haven. Een opwindend moment voor IJsbrand, zij het dat het al donker is en hij niets te zien krijgt. De volgende dag schiet een fulminerende Italiaanse cargadoor hem aan. De kapitein zuigt hem het bloed onder de nagels weg door altijd maar lagere prijzen te bedingen. Of de Nederlanders naam hebben in het buitenland.
Clip Genua (klik)De Etna laat mooi een pluim zien als ze langs varen richting Alexandrië, waar ze op 19 augustus '49 aankomen. Daar wordt het schip omringd met bootjes waaruit arabische handelaartjes luid schreeuwen. 'Kijken, kijken, maar niet kopen' , roepen ze verwijtend in perfect Nederlands. In onze taal vloeken doen ze ook trots, daar heeft Allah toch geen boodschap aan. IJsbrand is al gewaarschuwd nooit hun prijs te betalen. Hij biedt f 10 op een paar schoenen waarvoor f 27 gevraagd wordt en krijgt ze ook nog. Hij heeft de smaak te pakken en weet ook nog een bruin leren fotoalbum met een geheimzinnige afbeelding uit het rijk der Faraos te bemachtigen. Later stelen ze wel een electrisch apparaatje van hem dat hij even uit het oog verliest. Egypte is in oorlog, daarom moet IJsbrand zijn camera inleveren tijdens de tocht door het Suez kanaal. Maar hij krijgt die weer netjes terug.
De Indische oceaan wordt een hele oversteek is hem al voorspeld. Zo een twee weken varen zonder iets te zien. Bovendien valt een turbine uit en dobberen ze moederziel alleen in de hitte met alleen maar een eenzame horizon voor uitzicht. Gelukkig valt het euvel te repareren. De hofmeester heeft al gewaarschuwd zuinig met kleding om te gaan want aan boord wordt er niet gewassen. Dat kan alleen in de havens.
Ze zijn nog niet eens zo lang van huis, maar heimwee slaat al toe bij de bemanning. IJsbrand kan niet aan een railing verschijnen of er komt een zeeman naast hem staan om zich te beklagen. Vooral dat er niet naar hen omgekeken wordt. Ze huizen achter in het schip dat vervaarlijk op en neer danst in de golven. Zij zijn niet de enigen op het achterdek, er zijn daar ook zendelingen op weg om de blijde boodschap op de Filippijnen uit te dragen. Een ervan is een enthousiast fotograaf en weet veel van Speed Graphic cameras. Hij leent IJsbrand boeken over dat apparatuur, die hij gretig verslindt.
Zijn hutgenoot heeft maagklachten. Hij is een toegewijd postzegelverzamelaar die IJsbrand weer de kneepjes van die hobby toevertrouwt. Je moet altijd op foutdrukken letten. Zo leer je nog eens wat op de oceaan.
 |
Tenslotte bereiken ze via Straat Malakka Singapore. Hier heeft hij de eerste kans om kennis te maken met een van de kantoren van de Nederlandsch-Indische Handelsbank, prachtig gelegen in het centrum van de stad. Hij wordt er joviaal ontvangen door wat nu collega's van hem zijn. Zijn hoge verwachtingen worden onderuit gehaald door de beschrijvingen van hun leven daar.
Met een jongeman Roes, die hij daar ontmoet, bezoekt hij een chineze jaarbeurs en aansluitend een danslokaal met opdringerige Chineze dansmeisjes. Enfin, hij mag wel graag dansen, dus zwiert hij met hen mee. Om twee uur 's nachts eten ze nog saté aan een stalletje op het strand. Onderwijl vergast zijn gastheer hem op verhalen van drinkgelachen, continuë dronkenschap, orgieën, lang werken, kortom alles wat IJsbrand tegen staat. Hij laat echter niets merken, krijgt een glas whiskey voorgezet en constateert dat het ondrinkbaar vies spul is. Hetzelfde geldt voor bier waarvan de bittere smaak hem ook al tegen staat.Interview over eerste bezoek SingaporeBij God, als het in Hong Kong ook zo toegaat dan ziet hij zich rechtsomkeer richting Nederland maken! Hij schrijft naar huis: "De jongens, van die vlegels, schijnt de macht over het personeel hen boven het hoofd te zijn gestegen. Ze hebben een air of ze heel wat zijn. Maar gelukkig waren er ook onder die hiervan afweken.". Hij kan nog wel vliegensvlug zijn films daar laten ontwikkelen.
 |
De volgende haven is Manila. Daar gaat het iets kalmer aan toe. Hij bezoekt Wim Slootweg en andere stafleden in wat hun 'mess' genoemd wordt. Zelfs de directeur Grotenhuis ontvangt hem. In Ilo-Ilo wordt copra geladen en dat geeft hem de gelegenheid om de kampong in te gaan. Die omgeving bevalt hem wel.
In de tussentijd bericht de Wereldomroep, die te beluisteren valt via het luidsprekertje in de eetzaal, dat Chineze troepen Hong Kong naderen en dat het leger daar in paraatheid is gebracht. Als de stad wordt ingenomen zou er voor IJs een unieke uitweg zijn geschapen uit de hel die hij voor zich ziet opdoemen.
 |
IJsbrand is in het bezit van een duitse film 'Metropolis', de gigantische futuristische stad. Daar doet Hong Kong hem ook aan denken als de boot de haven binnenglijdt onder een azuurblauwe hemel. Hij had wel eeuwig door willen varen en hoopt maar dat niemand op hem wacht. Hij heeft buiten de waard gerekend. Die doemt op in de vorm van Weero Koster, die in een walla-walla bootje langszij komt varen om de nieuwe messgenoot op te halen. Weero ziet er koddig uit met zijn snorretje en korte broek, maar lijkt geschikt. Hij vertelt IJsbrand dat er een enorm huizenprobleem is en dat ze met z'n drieën bij elkaar op een etage op MacDonnell Road # 62, midlevel Hong Kong, hokken. Er wordt een bakfiets ingehuurd om de koffers naarboven te transporteren.
YouTube clip: Aankomst in Hong Kong 1949 (klik)
 |
De mess blijkt een kale etage te zijn, spaarzaam gemeubileerd. Een grijnzende oudere Chinees komt zijn aanstaande meester begroeten. IJsbrand's kamer is 3 x 4 meter groot, zonder gordijnen, of vloerkleed. Er staat een bed, twee kasten, een rieten fauteuil, buro met stoel. Dat zal met onderbrekingen bijna zes jaar lang zijn verblijf worden.
Het eten wordt laat, om acht uur, opgediend, zodat er weinig meer van de avond overblijft, althans voor IJsbrand. Voor de meeste collega's begint dan het nachtleven.
Behalve Weero woont ook een andere collega, John Jansen, in de mess. Hij is evenals Weero vorig jaar uitgekomen. Hij is hier in een oude Dakota vanuit Amsterdam naartoe toegevlogen met een tussenstop in Tobruk. Eerst verbleven ze noodgedwongen in de Y.M.C.A. aan de Kowloonzijde
John herinnert zich dat indertijd het spoorwegstation in Kowloon vol zat met Chinezen die voor de communisten gevlucht waren. De colony kan nauwelijks meer de toevloed van Chineze vluchtelingen en buitenlanders, o.a. uit Shanghai, herbergen . Er zijn al meer dan twee miljoen inwoners. Dat is drie keer zo veel als voor de oorlog en de aanwas houdt niet op. Chineze hokken in hutjes langs heuvelhellingen. Water komt uit een gemeenschapskraan waar honderden refugees zich van moeten bedienen. Woonruimte is onbetaalbaar duur geworden.
's Morgens moet IJsbrand zijn opwachting bij manager maken. Daarvoor heeft hij nog één witte broek over. De anderen zijn in de was, bij de chineze amah, die daar ook inwoont en niets anders doet dan kleren wassen en strijken voor de collega's die zich twee maal per dag verschonen.
Weero stelt voor om achter op zijn motorfiets naar kantoor te rijden. Hij trapt aan en een roetwolk uit de uitlaat verandert IJsbrand's enige hagelwitte broek in een smeerlap. Enfin, er is geen terugweg mogelijk. Zo zal hij zijn opwachting moeten maken.
 |
Het Victoriaans opgetrokken gebouw ligt in het centrum, aan de Des Voeux Road Central. De ontvangst is weliswaar hartelijk, maar ook weer argwanend naar wat ze nu weer in de kuip hebben met zo'n snotneus uit het nieuw opgerichte opleidingsinstituut, de Ginckel. Zouden die hun nu komen leren wat bankieren is?
Hij wordt daarna aan de andere Nederlandse stafmensen, zes in totaal, voorgesteld. De manager is al op leeftijd met een door de zon gegroefd gezicht. Hij heet Morhaus en heeft in de oorlog in een Jappenkamp gezeten. Nu woont hij in een prachtige villa (van de bank) aan de Repulse Bay. Morhaus doet net of hij de smerige broek van IJsbrand niet ziet, of hij is kippig. In de oorlog had hij in het jappenkamp gezeten. Hij vertelt IJsbrand dat hij niet zo lang geleden door de agent van het Shanghai kantoor werd gebeld. Die vertelde hem dat hij door zijn raam de troepen van Mao Tse Tung de straten binnen zag marcheren. Het agentschap werd kort daarop gesloten. Het andere kantoor aan de chinese kunst, Amoy, was al gesloten. Morhaus was daar ook manager ('agent') geweest en tevens honorair consul.
Daarna is de tweede man aan de beurt, van Vlierden, die kennelijk van lekker eten houdt en met een Amerikaanse getrouwd is, Dan volgt Daan Steyn Parvé, een gesoigneerde kas p.p., Arie Heerding, een loensende zogenaamde bill p.p., Hans Steenmeyer, een playboy-achtig figuur, op de outward bills afdeling. Zijn messgenoot John Jansen zit op de kas afdeling en Weero Koster op de 'Inward Bills'. Het zijn allemaal nieuwe termen voor IJsbrand.
De bankzaken betreffen voornamelijk financiering van scheepsladingen naar en vanuit Indonesië. Daarnaast wordt import van uurwerken gefinancierd. Die worden als onderpand in de kluis onder het gebouw opgeslagen. Particuliere klanten hebben ze nauwelijks, wel houden een aantal Nederlanders een rekening bij hen aan. De meeste klerken zijn half Portugees. Die hebben zich hier in deze multi-culturele maatschappij een plaats in het middenveld weten te verwerven.
Engels is de voertaal, dus doet IJsbrand hard zijn best een paar schoolboekenzinnetjes te stamelen. De Chineze clientèle worden bediend via een tussenpersoon, een compradore, Boey Kok Keng..
 |
Op de eerste dag weten ze geen betere plaats voor IJsbrand te bedenken dan hoofd van de afdeling telegrammen, waar toch maar één man personeel werkt. Hier moet de nieuweling telegrammen decoderen en kijken of zijn Portugese assistent Nogueira geen fouten maakt. Weero instrueert zijn pupil om overal maar een handtekening onder te zetten. Dat doet hij dan ook plichtsmatig totdat er "Ben je nu helemaal belazerd!" galmt uit de richting van van Vlierden, de gezette sub-manager, die zit te zweten achter zijn buro. Bedremmeld voegt IJsbrand zich bij hem. Het blijkt helemaal niet de bedoeling dat hij zijn handtekening overal onder plaatst. Dat zijn zo van die kleine inwijdingsgrapjes, waarvan er nog talloze varianten bestaan, waarvan de meest bekende is een niet bestaande bundel V jaarstukken op te zoeken.
 |
Op een van de volgende dagen wordt hij aan de Nederlandse consul de Roo van Alderwelt en de kanselier Corts voorgesteld door Daan Steyn Parvé. Na een paar formaliteiten en niets-zeggende plaisanterieën is dat bezoek in een kwartier afgedaan.
Het kantoor bestaat al van voor de oorlog. Dat is het wel aan te zien met haar antieke meubilair en aftandse machines waar een enorm geratel uit opstijgt. Boven de stuk of vijftig klerken ruizen de wieken van ventilatoren die onverwachts papieren in alle richtingen doen opstuiven.
De bediende heeft sandwiches, met soms vreemd beleg, klaargemaakt. Die eten ze tussen de middag, ieder voor zich. Voor IJsbrand is het dan tijd om zijn ogen de kost te geven bij al het heerlijks dat in de etalages van de drukke winkelstraten staat uitgestald. Een dergelijk aanbod heeft hij nog nooit bewust onder ogen gehad sinds begin van de oorlog. Er is slechts één addertje onder het gras. Het blijkt dat zijn salaris net voldoende is om de messkosten te kunnen betalen, en er nauwelijks iets extra's overblijft. Hij verdient HK$ 900 (omgerekend f 600, een HK dollar is gelijk aan rond 65 Nederlandse centen ) per maand, dat alweer schril afsteekt tegen dat van een koelie HK$ 90 (f 60 ) per maand en een klerk $ 400 ( f 260 ).
 |
Het kantoor eindigt om vijf uur officieel, maar dan moeten de telegrammen nog van geheimsleutels voorzien worden door de kas p.p. (procuratiehouder). Daan Steyn Parvé is een suave begin-dertiger, die met zijn gemanicuurde handen eerst nog wel eens een appeltje wil schillen en een praatje maken alvorens telegramcodesleutels uit te gaan rekenen.
Men kan zich die moeite besparen door met de Peaktram te gaan, maar dat geld wil IJsbrand graag sparen voor wat anders. Als hij thuis aankomt is hij uitgeput. Het eten is na achten. Het bestaat uit iets dat door de chinese kok als westers voedsel wordt geserveerd. Daar hoort ook steevast een glibberig ei-puddinkje bij. Na het eten blijft er weinig tijd over voor het naar bed gaan. Dat wordt gauw gevuld met 'shop talk'. Ook staan de hoge messkosten steevast ter discussie. De bediende houdt wat hij koopt keurig bij in een boekje, dus dat lijkt wel in orde. Voor de lunch krijgen ze een pakje sandwiches van hun bediende mee. Als die weggewerkt zijn struint IJsbrand de interessantste winkels in de buurt af. Harris Bookshop in Icehousestreet en daarnaast Asia Photo Supply. Dan zijn er nog Kelly & Walsh boekwinkel en de muziekwinkel Moutrie met 78 toeren platen. Zaterdag exploreert IJsbrand verder. Hij dwaalt met John Queen's Road af langs de stinkende vishallen tot de Catstreet waar allerlei tweedehands spullen te koop zijn. John struint hier naar oude 78 toeren yazz platen. IJsbrand naar aantrekkelijke kadootjes om naar Holland op te sturen.B Een Chineesch antiquair biedt hem een Tibetaans wandkleed aan voor HK$ 450. IJsbrand zou het zo gekocht hebben als hij geld genoeg had, natuurlijk na eerst afgedongen te hebben. De handelsgeest in hem ontwaakt: in Europa zouden deze dingen veel meer waard zijn, meent hij. Valt daar iets aan te verdienen om zijn kleine budget op peil te brengen? De weken verstrijken. Een noodkreet naar het hoofdkantoor in Amsterdam heeft een salarisverhoging opgeleverd, waardoor de staf meer armslag krijgt. IJsbrand moet zich min of meer opnieuw in de kleren steken, want van wat hij meenam is weinig bruikbaar. Op kantoor komt een kleermaker met een rieten mandkoffertje. Daar neemt hij ook de maat op. Een paar dagen later wordt er gepast en al spoedig is zijn bestelling in perfecte uitvoering afgeleverd, waarschijnlijk gemaakt door arme zwoegertjes achter aftandse naaimachines tot in de nachtelijke uren. Ook shirts en schoenen moeten op maat besteld worden omdat de chinese maten kleiner zijn dan die van de Europeanen. IJsbrand zal er ook een zacht grijs costuum van sharkskin bijbestellen om netter voor de dag te komen. Zijn nederlandse kleren blijken waardeloos en uit de mode. Gelukkig heeft hij geen tropenhelm meegenomen, want die zie je al helemaal niet meer. De meeste betalingen geschieden per cheque in de colony. Contant geld heeft men maar weinig op zak. De meeste collega's staan overtrokken op hun rekening - maximaal een maand salaris is toegestaan.
Daar kan nog wel een anderhalf uur mee heen gaan. Maar dan ontsnapt IJsbrand opgelucht de klamme kantoorruimte en wandelt met John mee Battery Path op en langs de gouverneurswoning naar de mess met zijn sterk verweerde muren die op het derde niveau tegen de heuvel aanligt . Daarnaartoe leiden drie steile stenen trappen. Ze zijn over hun hele lichaam bezweet als ze aankomen.
Mijn leven in Hong Kong 1949-51 (klik)
Eens zal hij daar op de markt ook een 16mm vooroorlogse Siemens camera ontdekken en kopen. Hij is trouwens al steeds druk bezig zwart-wit filmpjes voor thuis te schieten. Maar er wordt gek aangekeken tegen het uitzonderlijke 9,5mm formaat waarin hij filmt en het ontwikkelen laat te wensen over.Met de Star ferry naar Kowloon
Een volgende zaterdag laat IJsbrand zich met de Star Ferry oversteken van het eiland en businesscentrum naar naar Tsim Sha Tsui district in Kowloon op het vasteland. Daar is een wat gemoedelijker atmosfeer en leuke winkeltjes. John neemt hem mee naar de Radio People, een hi-fi zaak van het eerste uur. John gaat helemaal op in dat gebeuren. Via zijn Philips radio vullen de klanken van Beethoven's Eroica simfonie - vijf 78 toeren platen verpakt in album - de mess en doen hun het bankleven vergeten.
Weero gelooft het wel. Hij heeft een aantrekkelijk Vietnamees vriendinnetje en scheurt met haar achterop de motor het eiland rond.
IJsbrand kan het hobbyisme van John wel delen. John heeft zich mokkend geschikt in zijn rol van vrijgezel. Hij heeft weliswaar een vriendin in Nederland, maar mag van de bank niet met haar trouwen. Daarvoor moet hij eerst maar eens een paar stevige stappen op de carrière-ladder van de bank gezet hebben.
IJsbrand mort met de anderen over de hoge messkosten van HK$ 600. Het uitgavenboekje wordt nogmaals onder de loupe genomen. Er staan enorme hoeveelheden aankopen, waaronder dozijnen eieren in opgetekend. Die kunnen nooit aan hun eten zijn opgegaan, constateren ze. Het daagt bij hen dat de chinese bediende boodschappen voor het hele gebouw doet op hun rekening. Hij verkoopt die door en verdient zo een riant neveninkomen. Een brillant idee, maar hij wordt wel op staande voet ontslagen.
Een andere bediende wordt aangetrokken via de chinese opperman op kantoor. De laatste, Ah San, regelt al dat soort dingen en houdt daar als te doen gebruikelijk een kick-back aan over. Tevens houdt hij zo zicht op wat de blanken uitspoken. De huishoudelijke uitgaven dalen nu aanzienlijk. De nieuwe bediende krijgt nu een vast bedrag van HK$ 30 per dag en moet zelf maar zien hoe hij de inkopen voor een goede maaltijd bekostigt. Dat werkt, alhoewel hij nog wel moet wennen aan nederlandse maaltijden. Als de Nederlanders eens een echte hollandse gehaktbal willen proeven serveert hij twee boterhammen met daartussen een bal vlees!
IJsbrand is nog geen maand in Hong Kong of hij ziet een brief aan de redactie van de South China Morning Post waarin de schrijver, John Blofeld, zich afvraagt waarom men op Radio Hong Kong niet eens voordrachten over Chineze cultuur geeft. Hij zou een discussiegroep daarover willen beginnen. IJsbrand meldt zich daarvoor enthousiast aan. Na verloop van tijd krijgt hij antwoord dat hij de enige in de kolonie is die daar enige belangstelling voor heeft getoond.
 |
Op een zondagmiddag gaat hij de schrijver in Shatin, in de New Territories op het vasteland, bezoeken. In een smerige bus met in zijn ogen ongure types, die hem vreemd aanstaren, bereikt hij eindelijk zijn bestemming. Blofeld woont daar met een chinese vrouw in een huisje tegen de heuvel. IJsbrand voelt zich nietig tegenover deze filosoof die, naar later zal blijken, een van de grote autoriteiten op het gebied van Chinees Boedhisme is en andere kopstukken, zoals de Nederlander van Gulik, goed kent. Hij heeft verschillende boeken op zijn naam staan. IJsbrand komt met zijn schoolengels maar moeilijk uit zijn woorden als hij het over filosofische begrippen wil hebben, nog daargelaten dat hij nauwelijks enige kennis op dat gebied heeft. Blofeld wijst op Zen Boedhisme, maar heeft geen hoge dunk van de beweringen van Mme Blavatsky. Dus de gesprekstof blijft beperkt. IJsbrand ziet zijn grenzen al spoedig.
 |
Blofeld introduceert hem wel bij leden van de Pure Land Boedhistische sekte in Hong Kong. Met Mr. Woo bezoekt hij hun tempel. Deze innemende Chineze jurist die praktiseert in Icehouse Street om de hoek, vertelt hem van de ontberingen die hij heeft doorstaan op zijn vlucht uit China. Overvallen door roversbendes zou hij zich tijdens een overval onzichtbaar gemaakt hebben door meditatie en gespaard zijn gebleven. Het is koren op IJsbrand's molen, maar wat hij er mee aan moet ?
 |
Blofeld introduceert hem ook bij een jonge Britse Boeddhist, Geoffrey Pickup, die bij Jardine Matheson werkt. Maar om een belijdend Boeddhist te worden als Geoffrey trekt hem allerminst. Hij wil liever de geneugden van het leven in Hong Kong beproeven. Toch blijft hij braaf de strenge levenswijze van de zwartekousenbeweging der Theosofen volgen, zij het met concessies, zoals het opgeven van het vegetarisme.
Er doemt ook een terugkerende plaag op, waarmee het weekend vergald kan worden. De manager sluipt op zaterdagmorgen door kantoor op zoek naar een slachtoffer die getrakteerd kan worden op een dagje de zee op in zijn zeilboot. Iedereen is op zijn hoede en kruipt weg, maar IJsbrand kan zich dit keer niet aan het onheil onttrekken. Een hele dag stommetje spelen in de zeilboot met de oude baas blijkt geen pretje. Het zoontje van de baas en zijn vriendje zijn ook van de partij. Als ze maar niet in een reuzenkwal duiken, of door een haai aangevallen worden, zoals regelmatig in de krant gerapporteerd wordt.
Onderweg naar Deepwater water Bay (klik)
IJsbrand wordt meegevraagd met tochtjes naar de prachtige stranden. Hij geniet van de surf. Op een rots zit een chineze strandwacht op de uitkijk naar haaien. Een keer gaat hij mee op een motorjacht naar Deepwater Bay en komt volkomen verbrand terug. 's Avonds gaat hij af en toe naar de film. Na afloop van de film verheft zich het publiek om het 'God save the Queen' aan te horen. De Europeanen zitten op Dress Circle boven en het Chinese publiek beneden. Evenzo reizen Europeanen niet per bus of tram. Dat past hun waardigheid niet.
Als uiterste concessie, om niet te veel dwars te liggen, gaat IJsbrand ook af en toe mee naar een dancing. Zwieren op de dansvloer met een vrouwenlichaam dicht tegen zich aangeklemd. Ach, dat dansen vindt hij ook best leuk.
 |
In november 1949 wordt Weero Koster overgeplaatst naar Singapore. Ze missen hem want hij was een vlotte amicale kerel met wie ze goed konden opschieten. Ze krijgen er nu twee jongens van de Royal Interocean Lines bij ingekwartierd, Wim ter Haar en Ronald Thesen Endert. Dat vermindert de messkosten en stelt IJsbrand weer in staat filmspullen aan te schaffen. Bovendien krijgen ze 10% salarisverhoging met daarop een duurtetoeslag. IJsbrand zit in de slappe was en permitteert zich de aanschaf van een handgesneden grote kampferhouten kist. Geen luxe want het wemelt van de kakkerlakken op hun etage. Ze nestelen in kieren en komen 's nachts tevoorschijn. Dan is het een geritsel van jewelste. Ze doen zich aan alles te goed, inclusief ruggen van boeken die door het vochtige klimaat lekker mals zijn geworden.
Leven in de 'mess' (klik)
 |
Het wordt killer. Er mag wel eens een deken aangeschaft worden. De enige verwarming op de flat is een straalkacheltje. Ook staat winterkleding op het programma: HK$ 70 voor een flanellen broek en $ 280 voor een heel costuum, op maat, in een paar dagen gemaakt natuurlijk.
Er werken nu zes Nederlanders op kantoor en een zestigtal klerken. IJsbrand wordt bevorderd tot assistent kasafdeling. Een van zijn taken is om geldtransporten naar het postkantoor te begeleiden. Bij de bank worden volgens voorschrift voor kapitale bedragen amerikaanse dollarbiljetten aangeboden om een importvergunning te verkrijgen voor hetzelfde bedrag. Geregeld worden van de dollars pakketten gemaakt en met lak verzegeld door de chinese kassier. Deze moeten dan verzonden worden voor bijschrijving op de rekening van de bank in Amerika. Een slome 'watchman', een Sikh met een vervaarlijk antiek geweer, sjokt mee met de nieuwe kas-assistent. Van bank overvallen had nog niemand gehoord.
Wel ging het verhaal dat op het Singapore katoor een slimmerik op de kasafdeling een namaak pakketje ,et oude kranten had gefabriceerd met dezelfde lakstempels. Hij wist zijn pakket voor dat van de bank te verwisselen. Tegen de tijd dat de amerikaanse bank verbaasd hun de aankomst van het aangetekende oude krantenpakket had verwittigd was de slimmerik gevlogen. Enfin... de verzekering betaalde de schade.
Ongelukjes kwamen ook wel eens voor. Op het Bangkok kantoor haalde een collega van de zenuwen de trekker van het pistool, dat hij in zijn broekzak droeg, over en schoot zich in de onderbuik. Hij moest in het ziekenhuis behandeld worden.
Van zijn oom Henny krijgt IJsbrand bericht dat die met algemeen directeur en potentaat Dunlop gedineerd heeft. Ze kenden elkaar nog uit Batavia en hadden wel eens samen gezeild. Dunlop laat doorschemeren dat IJsbrand een volgende keer overgeplaatst zal worden naar Indonesië. Een bitter vooruitzicht aangezien Nederlanders het daar stukken slechter hebben. De meeste bankmensen die overgeplaatst worden nemen dan ook snel ontslag.
Tot zijn verbazing blijkt St. Nicolaas ook al in Hong Kong aan te komen vanuit Alicante. IJsbrand rept zich naar de pier met zijn filmcamera om de ontvangst vast te leggen. Gelukkig wordt hij nergens uitgenodigd om de sint's verjaardag te vieren. Noch staan de hersens van zijn messgenoten er naar om gedichtjes te rijmen, laat staan kadootjes voor elkaar te kopen.
 |
IJsbrand leert een paar mensen van de Banque Belge pour 'l Etranger kennen. Een van hen, Gerald Beatty, van Engelse origine, is een muziekliefhebber. Hij verklaart simfonieën links te laten liggen en zich te concentreren op de verborgen schatten van de kamermuziek. Een advies dat IJsbrand zijn verdere leven ter harte zal nemen.
 |
YouTube clip: Bergbeklimmen in Hong Kong (klik)
Tegen de Kerst komen de Chineze klanten traditioneel met geschenken over de brug. De duurste gaan naar de leiding. In de lagere rangen krijgt IJsbrand een cashmere pullover, kratten met drank, blikken sardientjes, chocolade en dozen koekjes toebedeeld. Hij verkoopt de drank door voor $ 60.
 |
Daan Steyn Parvé geeft een Kerstfuif waarbij IJsbrand in zijn smoking komt opdraven. Het jaareinde betekent lang doorwerken omdat de boeken gesloten moeten worden om het jaarwinstcijfer zo spoedig mogelijk naar het hoofdkantoor in Amsterdam in code te kunnen telegraferen. Daarna volgen zowaar twee vrije dagen, die toch al dun gezaaid zijn.
De fuiven en dineetjes van relaties nemen toe en beginnen IJsbrand danig de keel uit te hangen. Daarbovenop komt ook nog het zoveelste zeiltochtje met de grimmige manager Morhaus.
IJsbrand was in Nederland dol op chinees en indies eten en had zich al bij voorbaat verkneukeld op de keuken van Hong Kong. Maar dat blijkt bar tegen te vallen. De heerlijke nederlandse loempia's kennen ze helemaal niet, noch de maaltijden die in Nederland voor chinees doorgaan, al was het alleen al om de hoeveelheid knoflook die er in de Cantonese keuken aan toegevoegd wordt. De jonge bankier vermoedt dat de chinesen daardoor zo vaak uit hun mond stinken.
IJsbrand blijft kontakt met de Boedhisten houden. Af en toe is er een etentje, of een bezoek aan hun tempel. Prof. Yen geeft lezingen over Krishnamurti. Het is allemaal koren op zijn molen.
Chinees Nieuwjaar is wel een bijzondere gelegenheid en een waar je beter binnen blijft want het brengt een overdonderend vuurwerk geknal met zich mee. Het regent rotjes die achteloos vanaf balkons in de straten geworpen worden. Pech als je er onderdoor struint. Vanaf daken worden strengen firecrackers afgestoken. Iedereen wenst elkaar 'Kung hay fat choi'. IJsbrand neemt er een film van aan de haven. Stond hij te dicht bij het oorverdovende lawaai ? Later krijgt hij last van tinnitus.
De brave zoon doet moeite om geld naar Nederland te sturen om de huishoudkas daar bij te spijkeren, maar deviezenbepalingen maken het moeilijk. Hij heeft bij practisch alle money changers in Hong Kong Nederlands geld weggekocht (waarschijnlijk ingewisseld door matrozen van Nederlandse koopvaardij). Hij zoekt uit of het mogelijk is postzegels, goud, of antiek te sturen . Tenslotte maakt hij via Singapore maandelijks een bedrag over naar Amsterdam.
 |
Ook films houden hem bezig. Hij blijft in 9,5 mm filmen, maar de resultaten zijn povertjes. Hij laat zelfs een betere Pathescope 200B projector uit Nederland overkomen. Daarbij de Fritz Lang film Metropolis, waarvoor af en toe vertoningen in de mess worden georganiseerd en natuurlijk zijn eigen opnames. Zijn hobby werkt aanstekelijk want de andere messgenoten beginnen ook aan de aanschaf van een camera te denken.
 |
Zijn eerste verjaardag in den vreemde gaat zonder veel ophef voorbij. Zijn messgenoten presenteren hem wel met een boek met de inscriptie: Met de grootste tegenzin opgedragen aan een voze filosoof op zijn 21ste verjaardag.. Of hij ook een naam heeft ! De titel van het boek is 'In search of the miraculous', geschreven door P.D. Ouspensky. Het boek is waarschijnlijk niet vanwege de inhoud maar de titel uitgekozen. Maar het vreemde toeval wil dat het boek zijn verdere leven zal bepalen. Het brengt hem in kontakt met ideeën van een Russische 'guru' die een geheel andere levensvisie voorstaat dan hij uit Theosofische hoek gewend is en een methode om de persoonlijkheid van de mens te disciplineren. Werk aan jezelf wordt in groepsverband ondernomen. Maar aangezien die er niet in Hong Kong zijn blijft het bij lezen. Overigens heeft IJsbrand wel de nodige bedenkingen en vindt het allemaal te mechanisch gedacht. Hij constateert trouwens ook dat hij veel minder tot lezen geneigd is na een dag op kantoor en liever naar de bioscoop gaat.
 |
Begin juni 1950 ontvangt IJsbrand een telegram dat zijn vader overleden is. Het is iets dat hij bij zijn vertrek al had zien aankomen. Zijn vader is 75 jaar geworden en leed aan asthmatisch bronchitis, deels ontstaan door zijn roken, deels door het vochtige souterrain waarin hij de oorlog- en laatste jaren sleet. Van geëigende medicijnen is hij verstoken gebleven in de naoorlogse jaren. Het is een wonder dat hij onder de omstandigheden nog zo oud is kunnen worden.
De bloei van zijn leven eindigde in 1929 toen IJsbrand Jr. geboren werd en hij als plichtsgetrouw vader moeder niet in de steek wilde laten. Veel vreugde beleefde hij er niet van. Maar wie weet: was hij in Indië gebleven dan was hij misschien in een Jappenkamp terechtgekomen. Het geschreeuw en gekibbel van zijn zoons werkte op zijn zenuwen. Hij had liever dochters gezien, maar dan had hij geen stamhouder gehad. Het had hem wel veel voldoening gegeven dat zijn zoons voorspoedig opgroeiden. Hij kon trots opsnijden over de verrichtingen van zijn zoon in Hong Kong.
Verbindingen met Nederland zijn slecht, dus er naar toe vliegen is voor IJsbrand onmogelijk. Op de crematie kijken de verschillende familieleden bij hun eerste ontmoeting elkaar vreemd aan. Wat er gezegd wordt doet de overledene, per slot van rekening het zwarte schaap van de familie, ook al weinig eer aan. De vriend van Thea's zuster An, Reind Sasburg, is priester van de Vrije Katholieke Kerk, voortgesproten uit de Theosofie. Hij draagt een mis op voor de ongelovige Rogge, die placht te zeggen: "Ze zullen nog eens ontdekken dat al het leven electriciteit is!".
Van een erfenis is nauwelijks sprake. De familie van 'Pa' trekt haar ondersteuning in. Zij moeten zich nu verder zelf maar bedruipen. Maar Kees en zijn moeder voelen zich van een last bevrijd en maken schoon schip thuis. IJsbrand's familie blijft wel een oogje in het zeil houden. Nicht Riet Drijver zorgt er voor dat Kees een schooldiploma krijgt waardoor hij naar de Rijksacademie kan gaan. Oom Henny Rogge moedigt hem aan verder met teken- en schilderkunst te gaan, want dat is altijd Kees' grote voorliefde gebleven. Thea blijft haar pension voeren en bezoekt met haar zuster lezingen op spiritueel gebied die in die periode beginnen uit te botten. Ze onderneemt van alles, volgt met groot plezier zwemlessen, eet wat ze heerlijk vindt en komt flink aan.
 |
In Hong Kong doet een maand later de torpedobootjager Zr.Ms.'Jan Evertsen', die aan de Koreaanse oorlog mee gaat doen, de kroonkolonie aan. Leden van de bemanning komen op de mess pimpelen. Er is een flinke voorraad bier ingeslagen en dat blijkt wel nodig. Veel zorgen over hun toekomst lijkt de bemanning zich niet te maken.
De naam van de bank verandert in juli (1950) in Nationale Handelsbank, nu de activiteiten niet meer tot Indonesië beperkt blijven. Maar veel is daar nog niet van te merken. Het werk loopt terug - het wordt stil op kantoor. IJsbrand wordt zelfs een week vakantie aangeboden. Hij houdt het in beraad, eerst gaat hij zich de luxe permitteren zich een Philips radio en een hi-fi Connoisseur gramofoon aan te schaffen bij Radio People op Chatham Road, Kowloon . De eigenaar beweert dat 78 toeren platen geheel zullen verdwijnen. IJsbrand kan het nauwelijks geloven, maar zijn eigen 78 toeren platen ruilt hij al spoedig in een voor langspeelplaten - het nieuwe medium. Daarop volgt een jacht om die platen, die nog heel schaars zijn, te bemachtigen. Daarvoor stroopt hij winkels in de gehele Colony af.
De programma's van Radio Hong Kong zijn merendeels op de gelegerde strijdkrachten gericht. In het bijzonder verzoeknummers van overzese geliefden: Far Away Places, Slowboat to China, Goodbye dear and Amen, tuiten IJsbrand in de oren, maar blijven onuitwisbaar in zijn geheugen gegriefd.
 |
Macao, de toenmalige Portugeze kolonie op een schiereiland niet zo ver van Hong Kong vandaan, heeft een magische klank, al was het alleen al om zijn uitgaansleven en bovenal om de gokgelegenheden. Jaarlijks is er een wedstrijd van een hockeyteam van opgetromelde Nederlanders tegen een Portugeze ploeg. De Nederlanders verliezen steevast tot groot genoegen van hun tegenstanders. IJsbrand gaat mee, niet voor de wedstrijd maar om Macao eens te bekijken. Ze gaan er op een ferryboat naar toe. Deze is beroemd om de legendarische figuren die er op voeren. Een daarvan pendelde al meer dan een jaar heen en weer omdat hij geen inreisvisum in beide kolonies kon bemachtigen. De ferry was ook het decor van enkele films, waaronder een van Charlie Chaplin.
 |
Een mooie tocht en gelegenheid om de uitgestrekte wateren van HK eens te bekijken. Als ze vijf uur later aankomen is het al donker. Dan volgt het gebruikelijke onthaal met drank en speeches. Daarna het onontkoombare bezoek aan een Portugeze danstent en gokpaleis. IJsbrand gaat mee en laat een systeem op het gokken los. Zijn verlies blijft beperkt.
De volgende dag wordt een fiets gehuurd om het eiland te verkennen. Er worden enorme hoeveelheden vuurwerkklappers o.a. door kinderen geproduceerd. Het is de eerste en laatste keer in zes jaar dat hij zal fietsen, want in Hong Kong is dat er niet bij. Dat is beneden stand.
De wedstrijd de volgende dag wordt dus verloren met 5-0 en kan de terugtocht aanvaard worden uitgewuifd door lachende rivalen. Naar Macau in 1950 (klik)
 |
De samenhang tussen Nederlanders in de Colony is niet groot. Nu pas wordt een Nederlandse Vereniging opgericht. De eerste avond is al een schot in de roos: de hele avond wordt er eindeloos over de statuten doorgezaagd. Ter compensatie wordt er een toneeluitvoering door lokale nederlandse leden tegenaan gegooid.
IJsbrand begint afstand te nemen van Theosofie als hij naar huis schrijft: Mijn hoofd staat er niet meer na om allerlei ingewikkelde stelsels van 'bollen, rassen en Boeddha's' uit te gaan pluizen. Ik wil meer tot de kern doordringen, de mystieke zijde.
In oktober komt uit kantoor Bombay Carl Müller aan. Alhoewel hij niet zo lang zal blijven maakt hij toch door zijn ondernemingsgeest een grote indruk. Op kantoor ontwerpt hij nieuwe formulieren die de efficiency flink verhogen. Voor de weekends wordt een auto gehuurd om tochtjes op zondag in de New Territories mee te maken. Op de mess klinken nu yazz (at the Philharmonic) klanken. IJsbrand slaat terug met cantates van Bach. Al spoedig zullen ze tot een wederzijdse waardering van muziek komen. Tenslotte wordt een badminton uitrusting gekocht waar aanvankelijk enthousiast mee geoefend wordt. Wel nodig want veel lichaamsbeweging krijgen ze niet. Helaas zal het bij een paar pogingen blijven. Een keer zal IJsbrand gaan roeien in een skif, maar ook daar blijft het bij. Tot de vele ondernemingen behoren ook lessen in moderne dansen als jive, rhumba, samba en jitterbug.
 |
Tegen het jaareinde heeft IJsbrand een behoorlijke tijd van gewenning aan zijn nieuwe omgeving achter de rug. Hij heeft het er goed afgebracht, kan op kantoor redelijk meekomen, blijkt met personeel en collega's goed te kunnen omgaan, waarschijnlijk ook vanwege zijn Gemini-achtige adaptatie en communicatie-vermogen.
Aan de andere kant kan hij niet meekomen met de uitgaansdrang naar nachtclubs, zo niet hoertjes, van veel van de buitenlanders.
Hij leeft in verschillende werelden. De innerlijke wereld die hij het belangrijkste vindt, heeft geen voedingsbodem, sexuele kontakten zijn absoluut taboe, en ook bij zijn overige belangstellingen: cinematografie en muziek, vindt hij slechts bij enkelingen aansluiting.
In feite heeft hij in de loop van de tijd verschillende persoonlijkheden ontwikkeld. Buitenstaanders kennen de naar buiten gerichte, die sterk gecensureerd is.
 |
Er knagen ook voortdurend twijfels. Zal hij zich in zijn positie kunnen handhaven ? Zal hij zich niet vergalloperen ? Zal een blunder veroorzaakt door zijn eeuwige vergeetachtigheid hem niet nekken ? Hij heeft al een aantal mensen zien sneuvelen door andersoortige karakterzwakheden. In feite had zijn voorganger om onbekende redenen een poging tot zelfmoord gedaan en was schielijk naar Nederland teruggestuurd. Het was allemaal heel geheimzinnig gegaan, want zelfmoord werd onder het geldende Engelse recht gelijkgesteld aan moord. De bank kon zich geen schandaal permitteren en dus moest hij zo gauw mogelijk verdwijnen.
IJsbrand moet natuurlijk ook nooit zijn belangstelling voor zijn eigen geslacht laten merken. Ook dat zou een val van zijn respectabiliteit inhouden. Hij mag gezien worden en hoopt ooit nog eens het ideale meisje te ontmoeten, waartoe hij zich zo aangetrokken zal voelen dat zijn geaardheid overwonnen zal worden. Hij bemerkt echter geen enkele vorm van toenadering, ook niet van zijn eigen geslacht, en legt dus zijn hoofd maar in de schoot wat dat betreft.
Op begrip vanuit de achtergebleven gezinsleden in Nederland kan hij weinig rekenen. En over hun bizarre lotgevallen durft hij nauwelijks zijn mond tegenover anderen open te doen.
En toch is Hong Kong vreemd genoeg een ideale plaats voor hem, zal hij ontdekken. Het is een verademing weg te zijn uit het benauwde Nederland en contact te kunnen maken met een Chineze bevolking die uit een geheel andere cultuur stamt.
Boven zijn hoofd hangt wel de dreiging naar Indonesië overgeplaatst te worden met de bijkomende armoede en verschraling van bestaan.
Van deze belevenissen zijn video clips te bekijken op YouTube: YouTube.
Literatuur:
Van mijn foto's van Hong Kong Kong in de jaren vijftig werd in 2010 in the Tao Evolution Gallery, Hong Kong, een expositie gehouden, met begeleidend fotoboek.
 |
Uw herinneringen gevraagdHeeft u nog herinneringen/foto's/films uit Hong Kong uit die tijd?Ik zal graag daarover van u horen. Email naar manandu @ xs4all.nl, zonder spaties. |
Op het web sinds 24 oktober 2005, aangevuld: 12 mei 2022
© Michael Rogge 2022
