De W E R E L D E N van I J S B R A N D |
De W E R E L D E N van I J S B R A N D |
 |
KAS-PROCURATIEHOUDERBij de ingang van het jaar 1953 krijgt IJsbrand beperkte tekeningsbevoegdheid als zogenaamde kas p.p. (procuratiehouder). Hij zit nu op kantoor voor een kolossale kluisdeur waarin hij een cijfercombinatie heeft geïnstalleerd. Ook ontcijfert en codeert hij sleutelwoorden voor telegrammen. Maar het belangrijkste is dat de kas klopt. Vaak wordt er eindeloos naar een verschil van een paar centen gezocht. Gelukkig zorgt daar een kundige chinese klerk Fat Au-Yeung, in de wandel Ah Fat, voor. Hij zou later naar de Chase Bank overstappen en van zijn pensioen in een huisje in China genieten (laten we het hopen). Zijn kinderen waren wijzer en weken naar Canada uit. |
Tweede man is Paul Morreau en de manager is Tjomme van Gulik. IJsbrand zal een grotere afdeling onder zich krijgen en wat belangrijk is een hoger salaris, HK$ 1600 p.m. (f 1050), waarvan hij $ 500 afdraagt aan de mess zodat er aardig wat te besteden overschiet.
De cine club houdt een filmwedstrijd en IJsbrand schiet voor de gelegenheid een 16mm film over regen in Hong Kong. Hij bezoekt nu wekelijks de bijeenkomsten waar flink gepimpeld wordt. Ze hebben al door dat hij daar moeilijk voor te porren is, alhoewel hij voor de gezelligheid toch nog wel eens een glas van de een of andere alcoholische drank naarbinnen werkt. De contributie is niet mis: $ 40 per maand, terwijl de meeste leden zich nooit laten zien.
De Engelsen willen er vooral een gezellig onderonsje van maken. Als ze een uitje maken naar het vissersplaatsje Aberdeen aan de andere kant van het eiland om daar een gezamenlijke film te schieten wordt er van 10 uur 's morgens tot 2 uur 's middags geborreld. IJsbrand heeft ze in wanhoop verlaten en gaat zelf aan de slag met zijn camera in het pittoreske vissersplaatsje. Tegen de tijd dat hij klaar is kan het gezelschap al weer terugkeren.
Op een keer wordt er geheimzinnig gefluisterd. Ken Watson heeft een z.g. blue movie in handen gekregen en die moet onmiddellijk gedraaid worden. IJsbrand kijkt zijn ogen uit naar de hitsige capriolen op het witte doek en geneert zich eigenlijk ook wel. Het is voor het eerst dat hij zoiets te zien krijgt en het heeft een schok-effect op hem. Later weet Wim Wortel ook nog eens zo een film ergens te lenen en die wordt op de mess gedraaid. Zo weet IJsbrand's projector toch nog een opwindender vertoning te geven dan alleen zijn eigen films.
Inmiddels heeft zijn oude Kine Exakta kleinbeeld camera zijn beste jaren achter de rug. Hij verkoopt hem aan Hans Wynia en gaat sparen voor een vervanger.Het is niet een en al werken op de bank. Af en toe wordt er een uitje met het personeel georganiseerd. Enno doet natuurlijk mee en Roberto da Silva, die later een rol zal spelen in zijn boek: Alberto en ik. De typistes staan in het middelpunt van de belangstelling
 |
Video clip: Een uitje met het personeel.
De Studebaker is alweer aan vervanging toe en wordt verkocht aan de overige messgenoten. Ze presteren het om er mee over de kop te slaan. Leunis de Priester zinkt bij die gelegenheid op zijn knieën op het asfalt om de Heer te danken voor een aantal jaren extra leven. Hoeveel jaren dat zullen zijn is tot nu toe onbekend gebleven.
IJsbrand is nu de trotse bezitter van een slee van een wagen: een Oldsmobile Convertible 1948, waarvan het dak met een druk op de knop zich opent. Moeilijk te parkeren weliswaar. Wat dat betreft is het nog een luxe. Ze kunnen hun auto's zo maar langs de kant van de straat dicht bij kantoor neerzetten zonder vergunning, tickets of iets van dien aard.
Een wonder is geschied. Ze krijgen toestemming van de bank om hun mess op te laten knappen. Dat zal vooral uit schilderwerk bestaan. IJsbrand's kamer wordt lichtgroen. Er komen plafond ventilatoren voor de zomer en gordijnen, zodat niet de hele buurt hun escapades door de ramen kan gadeslaan. Achter hun gebouw, hoger gelegen, ligt een meisjesinternaat. Ze horen later dat de jongedames ongewoon vaak voor de ramen staan naarbeneden te loeren in de hoop iets op te vangen.
In Amsterdam is broer Kees opgeroepen voor militaire dienst. Een beproeving voor een wereldvreemde artiest. Zijn leermeester Gerrit van 't Net ontraadt het hem en adviseert hem om te trachten bij een Austerlitz lichting ingedeeld te worden waar artietsten en dergelijke zonderlingen gedumpt plegen te worden. Het lukt hem niet. Hij volgt een opleiding in Amersfoort om bij het medisch corps dienst te doen als 'hospik' .
IJsbrand ontvangt van zijn geliefde schoolvriend Raymond Verstappen een wanhopige brief of hij niet een baantje voor hem in Hong Kong kan versieren, al was het als loopjongen. Van dat laatste kan geen sprake zijn onder de koloniale verhoudingen. Hier ben je als buitenlander een 'executive'. Een europeze stratenmaker is hier bijvoorbeeld ondenkbaar. Zelfs al zou hij aan de slag gaan dan zou er een opstootje komen van de ogen uitkijkend chinees publiek. IJsbrand zet nog wel een advertentie voor hem, maar zonder resultaat.
In april '53 ontvangt IJsbrand zijn eerste prijs voor zijn film 'Rain' (Regen) als enige inzender! Het levert hem HK$ 50 op!
Begin mei '53 bereikt hem het nieuws dat zijn tante Riet Drijver plotseling is overleden na een val van de trap van haar etage aan de Reguliersgracht in Amsterdam. Zij was altijd op IJsbrand gesteld geweest. Als kleuter logeerde hij al bij haar in haar mooie villa de Lijstert in Epse aan de IJsel. Hij maakte bij haar zijn studie HBS af in 1946/48. Na haar scheiding benoemde ze hem tot erfgenaam van haar halve vermogen - een vogel in de lucht, want veel bezat ze niet in contanten, maar wel een prachtige inboedel met kostbare schilderijen. De inboedel zou later voor een appel en een ei geveild worden bij Nijstad in Lochem. Het was een malaisetijd want tijdens het Berlijn conflict, werd serieus rekening gehouden met een derde wereldoorlog. De prijzen waren gekelderd.
IJsbrand boft want toen hij uit Riet's gezichtsveld verdwenen was in het Verre Oosten was zij van plan haar testament te veranderen, maar was daartoe nooit in de gelegenheid geweest.
Nu er meer geldmiddelen gloren gaan de gedachten naar een eigen, i.p.v. een huurhuis in Amsterdam. Op de Nassaukade zouden die voor f 20.000 worden aangeboden, hetgeen zelfs voor die tijd laag lijkt.
In juni '53 is Hong Kong in rep en roer in verband met de kroningsfestiviteiten. Vanuit de HK Amateur Cine Club wordt besloten er een gezamenlijk 16mm verslag van te maken en kopieën van de uiteindelijke film aan het publiek te koop aan te bieden. Het heeft heel wat voeten in de aarde vooral ook omdat er een half miljoen mensen zullen uitlopen om de militaire parades, draken optochten en bootraces in de haven te aanschouwen. IJsbrand heeft een belangrijk aandeel in de productie. Het kost hem behoorlijk wat tijd en inspanning.
De zaken gaan goed in Hong Kong. Indonesië heeft beperkende maatregelen ingevoerd wat betreft de herkomst van goederen. Hong Kong wordt als doorvoerhaven getolereerd. Dat brengt financieringsconstructies mee. Voor de doorvoer naar Indonesië worden back-to-back letters of credit geopend, die extra inkomsten genereren voor het kantoor.
Dolf Knul is van kantoor Bangkok overgeplaatst naar Hong Kong om het werk te verlichten. Hij zal kas p.p. worden en IJsbrand bill p.p., of te wel Dolf neemt de kas en IJsbrand de in- en uitvoer afdelingen. Ze hebben een schaar van kundig, meest portugees personeel, onder zich. Maar ondanks hun ervaring, zouden ze de zaken niet zonder de nederlandse staf aan kunnen. Althans dat is de gedachte. Later zullen een aantal klerken een visum aanvragen voor Amerika. Na verkrijging gaan ze bij de Bank of America of andere banken werken en klimmen daar snel op.
Video clip: Tyfoon teistert Hong Kong meest in het najaar (klik)
IJsbrand heeft Dik van Brummen gepord om wat aan fotografie en zelfs vergroten te gaan doen. Ze worden lid van de Hong Kong Photographic Society om gebruik te kunnen maken van hun doka. Daar brengen ze menige middag transpirerend door met hun negatieven. Maar zoals dat met zo veel dingen gaat - een lang leven is deze opwelling niet beschoren. Hij en Dik hebben veel gemeen. Zij hebben een ingetogen levenswijze om verschillende redenen. Dik is een bevlogen Christen, IJsbrand een ditto Theosoof. Beiden doen ze aan abstinentie. Dik leest in de 'Screwtape letters' van C.S.Lewis, IJsbrand ook wel bekend aangezien het veel gelezen werd in die tijd. In het boek beschrijft Lewis hoe op slinkse wijze de duivel de mens beentje wil lichten. Dik is een joviale kerel die een wijze van complimenteren heeft die IJsbrand toch op zijn hoede doet zijn. Hij weet nooit of ie nu al of niet belazerd wordt.
IJsbrand heeft nu het idee om een film over Zonsopkomst in Hong Kong te maken. Hij heeft uitgedokterd dat die het mooist vanaf West Point te zien moet zijn. Daar rijdt hij dan ook op een morgen om zes uur naar toe en beklimt een heuvel om het verschijnen van de zon aan de horizon op te kunnen nemen. Maar al spoedig komen een paar militairen op hem af. Hij blijkt zich op militair oefenterrein te bevinden en wordt meegenomen. Het kost hem heel wat van zijn overredingsvermogen om de militaire politie te overtuigen dat hij de kunst dient en niet de een of andere inlichtingendienst. Na te rade te zijn gegaan bij de door hem opgegeven personen wordt hij al gauw vrijgelaten. De volgende weken zal hij nog verder aan zijn opnames wijden. In de morgenstond ontdekt hij al gauw goud in de mond. Het is dan heerlijk koel en een verademing na een drukkende (sub-)tropische zomernacht. Op kantoor hebben ze airco, maar thuis moeten ze het met plafondventilatoren doen.
 |
Zijn interesse in filmen is niet onopgemerkt gebleven onder Nederlanders. De Nederlandse Vereniging draagt hem op een filmverslag te maken van hun evenementen, zoals de jaarlijkse aankomst van Sinterklaas aan een pier, voetbalwedstrijd met de bemanning van nederlandse torpedojagers (de laatste is de Johan Maurits) en bepaalde avondjes.
Manager Tjomme van Gulik gaat met pensioen naar Nederland. Hij wordt vervangen door Harry Sardeman, die als een geschikte gentleman-like persoon overkomt. De wisseling gaat gepaard met de nodige afscheidsparties waar niemand mag ontbreken en stierlijk vervelend zijn.
Van Gulik krijgt zoals gebruikelijk een lintje opgespeld door de consul de Roo van Anderwelt en is zo trots als een pauw.
IJsbrand heeft last van mondschimmel. De dokter schrijft hem een indigokleurige aanstip vloeistof voor en vitamine B tabletten. Het helpt. Van huis uit vraagt men ongerust of hij wel genoeg fruit eet. Dat doet hij van 's morgens vroeg (grapefruit) tot 's avonds laat (banaan).
De chineze kok heeft weinig kaas gegeten van europees eten. Ze geven hem tenslotte een kookboek. Dan gaat het wat beter. Één probleem is dat als ze zeggen iets lekker te vinden ze er zeker van kunnen zijn dat ze het dag in dag uit voorgeschoteld krijgen.
Van thuis sturen ze gistvlokken, naast knipsels, tijdschriften en wat er daar maar rondslingert. Als er een schip binnen komt regent het drukwerk en pakjes. Het meest in de smaak valt jujubes drop dat in grote hoeveelheden naar binnen geslagen wordt.
 |
IJsbrand schaft zich een 16mm geluidsprojector aan op afbetaling - een Ampro Stylist - en kan nu ook avondjes geven voor de Nederlandse Vereniging met geleende films en die van hemzelf. Bovendien gaat zijn oude projector naar Nederland zodat ze daar ook zijn nieuw formaat films kunnen vertonen. Voor het verenigingsblad schrijft hij een serie artikelen - hoe niet knullig te filmen. Het wordt er veel beoefend aangezien iedereen het thuisfront mee wil laten leven, zo niet de ogen uitsteken met het luxe leventje. Hij heeft het druk want uit Japan komen ook allerlei bestellingen binnen van zijn collega's daar. Ook is hij doende om een lading LP's te verschepen naar de manager van de Bank of America in Sjanghai.
Dolf Knul woont nu op de mess en runt de huishouding ideaal. Hij is een huizelijk type. IJsbrand en hij kunnen het best vinden. Toch ontvlucht Dolf de benauwde leefsituatie in de mess en gaat met Dik van Brummen in Felix Villas wonen. Ze hebben één ding gemeen dat ze nogal Christelijk ingesteld zijn, vooral Dik, die bevlogen is. Ook de tweede man op kantoor, Paul Morreau, is van die richting. Met de laatste leeft IJsbrand en collega's op gespannen voet. Hij mist het vermogen om met mensen om te kunnen gaan en blijft op een onplezierige manier kritisch. Later zal hij veld-predikant in Nieuw Zeeland worden.
Er komt nu ook meer ruimte in de mess voor Hans Wynia en Wim Wortel. Hans toert nu in een MG rond, maar het zit hem niet mee. Hij rijdt een chineze vrouw aan die zonder uit te kijken de straat overstak. Alhoewel het zijn schuld niet is, zit hij nu wel vast aan allerlei gerechtelijk onderzoek.
IJsbrand schrijft naar Kees: ..zelf heb ik die verlichte momenten, dan barst er iets in mij open, dan verdwijnen mijn problemen. Hij doelt op Het moment dat hij in de lunchkamer zat en er opeens een wonderlijke kracht over hem kwam, die hij als een stralend licht ervoer. Zo sterk dat hij zich voorstelt dat als hij in een donkere kamer zou staan, die daardoor verlicht zou worden. Als hij zo'n euforische gloed over zich krijgt dan lijkt het alsof hij over straat zweeft. Hij is 'high' zonder drugs. Hij kan het niet oproepen. Het komt uit onbekende bron zonder dat hij daar een discipline of methode voor heeft gevolgd. Als het komt kan hij zich er alleen aan overgeven, heel stil zijn en er als het ware op meedrijven. Het zou een van de grootste ervaringen in zijn leven worden. Maar ook één waar hij eigenlijk met niemand over spreken kan, wil hij niet als een aansteller en zonderling beschouwd te worden.
IJsbrand is geleidelijk aan ook anders over mensen gaan denken. Hij is vergeeflijker gaan worden naarmate hij ook bewust wordt van zijn eigen tekortkomingen, alsof hij dat al niet was. Hij ziet scherp de karaktertrekken van anderen maar accepteert die omdat hij ook wel inziet dat ieder het product is van afkomst en omstandigheden. De ethische lat laat hij meer thuis. Er is een houding doorgedrongen van 'als je mij accepteert, dan sluit ik ook jou in mijn hart'.
In november '53 krijgt hij bericht dat zijn oom Henny in Caïro overleden is en hem en zijn broer als erfgenamen heeft aangewezen. Maar veel baat zullen zij er vooralsnog niet van hebben want het vruchtgebruik van zijn vermogen gaan naar het gezin van zijn vriend Mamoun in Cairo.
Het droevige bericht komt in een tijd dat hij weer een eerste prijs bij de HKACC, ditmaal voor zijn film 'Sunrise' wint. Er waren welgeteld twee inzendingen! Maar later zal hij er ook in Engeland en Japan prijzen mee winnen.
IJsbrand krijgt zulke lofuitingen voor zijn films bij de Nederlandse Vereniging dat hij het plan opvat om mee te doen aan andere prijsvragen en zich een naam opbouwen om als zelfstandig filmer verder te gaan. Hij krijgt ook van een Leslie Shephard een manuscript voor een film over een chineze jongen die een beslissing moet nemen om de weg van het communisme op te gaan in Rood China, zoals dat nu genoemd wordt, of vorming van binnenuit.
De militaire dienst bevalt broer Kees helemaal niet. Vooral het leven als hospik. Bedden opmaken is nog het minste. Verder moet hij wonden bij soldaten met venerische zieken met een zwavelpasta insmeren, bij lumbaalpuncties assisteren en meer afschuwelijks. De patienten onder zijn hoede, van generaal tot soldaat, krimpen ineen als zij hem gewapend met een injectiespuit zien aankomen, want ze weten dat ie niet zachtzinnig met zijn naald toestoot!
Kees zelf krijgt er nachtmerries van en zint op een middel om ontslagen te worden. Die vindt hij bij de psychiater die hij moet assisteren. Het afnemen van Rohrschach testen brengt hem op het idee om zich ook zelf bij de psychiater aan te melden. Hij dist een wonderlijk verhaal op van wat hij in de Rohrschach inktvlekken ziet. Het klinkt zo psychotisch dat deze specialist hem onmiddellijk voor ontslag voordraagt. In werkelijkheid was zijn verhaal gebaseerd op wat hij van andere patienten gehoord had.
Kees kan nu zijn studie aan de academie voortzetten. Want kunst moet het worden. Hij trekt in een zolder op het Markenplein.
De India kantoren van de bank worden gesloten. De twaalf Nederlanders daar zullen een andere plaats moeten worden geboden. Een flink deel gaat naar de zojuist opgerichte Mercantile Bank of Canada.
Als ze terugkomen van de traditionele kerstreceptie bij manager Sardeman, zien ze de horizon oplichten. Thuisgekomen horen ze over een grote brand in Kowloon. De volgende dag gaat IJsbrand er vroeg op uit om de gevolgen van de brand, die woedde onder de met squattershutjes bezette heuvelhellingen in het district Shek Kip Mei, te filmen . Er blijken 60.000 Chineze vluchtelingen dakloos te zijn geworden. Hij filmt hun ellende voor eventueel later gebruik. Het blijkt dat dit een van de weinige opnames te zijn van de grootste brand die daar ooit woedde.
 |
Ondertussen is hij alweer bezig met een nieuw project. Hij heeft contact gekregen met Miss Stephanie Czechowitz van de Oriental Gospel Boat Mission. Zij willen een film over hun evangelieboot tussen de sampans en jonken in de Yaumati typhoon shelter, grenzend aan Kowloon (is nu drooggelegd en bebouwd). Ze moeten wel even slikken als IJsbrand opgeeft dat hij niet Christelijk maar Theosoof is. Wat dat dan wel mag zijn legt hij niet uit. Wat niet weet wat niet deert. Hij schrijft naar huis: Ik geloof dat dit wel een van de achterlijkste orthodoxe sectes in het Protestantisme is. Ze leven in voortdurende angst voor God.Toch weet hij het met ze te rooien. Als ze bekennen niet te weten wat een stokbrood is, beeldt IJsbrand een langwerpig voorwerp met handen en vingers uit. Er volgt een onderdrukt gesniffel.
Uit de kinderen die de zondagschool bezoeken zoekt hij er twee uit als acteurs. Nu is het nog wachten op een vormgeving.
Met de zaken op kantoor gaat het minder goed. De handel op China en Indonesië is stilgevallen. De teruggang in zaken vertaalt zich onmiddellijk in minder kerstcadeaus van de klanten van de bank. Was dat vroeger één grote stroom, dit jaar is het magertjes. De zakenlieden moeten het hoofdzakelijk hebben van doorvoerhandel. Lokale industrieën komen nauwelijks van de grond. In de toekomst zullen ze echter een grote vlucht nemen.
De bank tracht zich ook op andere zaken te heroriënteren. Ze hebben de Mercantile Bank of Canada opgericht. Sommige nederlandse stafleden worden daarnaartoe gedetacheerd. Hun leven is grimmig. Met een salaris van Can$ 138 p.m. moeten ze het maar zien te rooien, hetgeen betekent dat ze hun eigen potje moeten koken. Een afgang na het luxe leventje in het Verre Oosten.
Maar daarom niet getreurd - voor oud-en-nieuw 1953/4 nodigen ze een aantal vrienden uit zodat het niet zo een eenzaam avontuur wordt als vorig jaar. Integendeel het wordt een gezellige smikkel- en drankpartij geheel in lijn met de jaareinde feesten elders in de colony onder buitenlanders.
Lees ook eens:
Van mijn foto's van Hong Kong Kong in de jaren vijftig werd in 2010 in the Tao Evolution Gallery,
Hong Kong, een expositie gehouden, met begeleidend fotoboek.
Van deze belevenissen zijn video clips te bekijken op
 |
Uw herinneringen gevraagdHeeft u nog herinneringen/foto's/films die aan deze autobiografie kunnen bijdragen ?Ik zal ze graag van u horen/zien. Email naar manandu @ xs4all.nl, zonder spaties. |
© Michael Rogge 2022
