De W E R E L D E N van I J S B R A N D |
De W E R E L D E N van I J S B R A N D |
In de South China Morning Post van november 1954 treft hij een paar keer een advertentie aan van iemand die contact zoekt met geinteresseerden in de ideeën van Gurdjieff. Dit guru figuur was IJsbrand niet vreemd want de Rus stond centraal in het boek dat hij drie jaar eerder op zijn verjaardag had gekregen: 'In search of the miraculous'.
Hij schrijft naar huis:Een paar uur nadat ik deze brief post zal ik een lunch hebben met de hoofd-commissaris van politie op het hoofdkantoor van politie. Dit komt zo: laatst stond er een advertentie in de krant of er mensen geďnteresseerd waren in het vormen van een groep ter bestudering van de leringen van Gurdjieff en Ouspensky. Als het ware door het lot gedreven schreef ik hierop. Toen belde gisteren een zekere Maxwell me op met de mededeling dat ik, zoals te verwachten was, de enige was die hem geschreven had. Ik vertelde hem meteen Theosoof te zijn dus niet één twee drie met de leringen accoord kon gaan.
 |
Col. Maxwell is een zeer belangrijk man in de colony. Hij is tegen de 50 jaar oud. Hij zoekt mensen die met hem een praktische werkgroep willen oprichten die onder leiding zal staan van John Bennett in Engeland. Dit is een volgeling van Gurdjieff en heeft een instituut voor de vergelijkende studie van geschiedenis, filosofie en wetenschap in Kingston-on-Thames.
Maxwell wil vanwege zijn functie niet op de voorgrond treden. Het zal alles hush hush moeten geschieden. IJsbrand, een beetje vereerd, gaat er mee akkoord om als initiatiefnemer op te treden zodat de hoofd-commissaris op de achtergrond kan blijven. Hij krijgt van hem een aantal transcripties van lezingen van J.G.Bennett mee.
Maxwell en IJsbrand worden het echter niet eens over de uitgangspunten van de studiegroep. Een van de geschilpunten is dat IJsbrand vast wil houden aan zijn Theosofische levensvisie. De zaak komt voorlopig op een laag pitje te staan omdat Maxwell het ook bijzonder druk heeft.
IJsbrand is nog steeds bezig met een filmproject voor de Junior Chamber of Commerce. Hij heeft een casting meeting en moet spelers uitzoeken uit een groep van 24 chineze jongetjes die ze voor hem opgetrommeld hebben.
Op de eerste lunch-bijeenkomst wordt hem gevraagd om impromptu een minuut te spreken over de handelsvooruitzichten voor 1955. Nou ja, dat ging wel, het was zijn metier. Op een volgende lunch wordt een 'breaking-the-ice' speech van hem verwacht. Hij ontvangt er een matige beoordeling voor, maar wel een bokaaltje als troostprijs.
Daarnaast, op het vlak van een ander stokpaardje, geeft hij een vooraanstaande boekhandel, Kelly & Walsh, een tiental boeken over Theosofie in consignatie. Hij wil dat ook nog bij een chineze boekwinkel doen. De boeken verkopen vlot tot zijn grote verwondering. Hij bestelt er meer.
Dan komt het nieuws dat een plaatsvervanger voor hem gevonden is en dat hij rond april 1955 met verlof kan gaan. Dat betekent een einde aan al zijn bestaande plannen. Hij staat voor het dilemma hoe nu verder te gaan - in de bank of in de film. Hij is ook al benaderd door een scenarioschrijver Shephard om samen een filmproductie maatschappij op te richten,
Hij wil iets van de terugreis maken en speelt met plannen om over Amerika te reizen, maar dat blijkt bij nader inzien toch te kostbaar.
Ook aan het thuisfront wordt het nodige aan verbreiding van geestelijk gedachtengoed gedaan. Moeder is voorzitter van een filosofische gesprekskring geworden aan de Weteringschans waarin aspirant filosofen elkaar in de haren vliegen. Kees schildert gestaag verder en zoekt naar nieuwe atelierruimte.
 |
Tegen het einde van het jaar (1954) laat Maxwell weer van zich horen. IJsbrand nodigt hem voor de verandering uit om eens met hem te gaan lunchen, maar Maxwell is bang in publiek gezien te worden en nodigt hem in plaats daarvan uit zijn residentie hoog op de Peak te bezoeken en om ook met zijn vrouw kennis te maken. Hij neemt voor hun dochtertje een bus Haagse hopjes mee. Als Maxwell zich beklaagt over het povere resultaat van zijn advertentie kan IJsbrand putten uit zijn eigen ervaring met John Blofeld in 1949 die ook al geen belangstelling wist te wekken onder de twee miljoen zielen in de kroonkolonie voor een studiegroep Boedhisme. Maxwell wil niet opgeven. IJsbrand suggereert dat een ingezonden brief aan de krant geschreven zou kunnen worden afgestemd op een iets bredere kring van mensen. Maxwell is bang dat dit allerlei zonderlingen aantrekt. Dat kan hij in zijn functie niet hebben. IJsbrand zal daarom onder eigen naam (initialen) de brief plaatsen.
Er komen enkele reacties binnen die IJsbrand doorstuurt.
Eén daarvan boeit hem bijzonder en luidt o.a.:
A Javanese sage, named Muhammad Subuh, is demonstrating with the aid of various assistents in Java, Sumatra, Japan and Hong Kong a new method of training. In this training the teacher is within, and the method adapts itself to the candidate and not vice versa.
De brief, gedateerd 4 januari 1955, is afkomstig van een Husein Rofé. IJsbrand besluit hem voor een lunch uit te nodigen. De volgende dag schrijdt een man met een Midden-Oosters uiterlijk de bank binnen. Er is iets in zijn verschijning dat nieuwsgierigheid wekt. Hij spreekt met gezag en kennelijk uit zijn hart. Zonder moeite laat hij een indruk bij mensen achter en blijft hen boeien, hoe ver het onderwerp van gesprek ook van hen afstaat. Zijn stem is dermate doordringend dat het nog tijden in IJsbrand's hoofd blijft nagalmen. Hij heeft grote levendige ogen, maar het eigenaardige is dat ze soms in de verte staren. Het intrigreert IJsbrand. Hij vraagt zich af of hij daar iets of iemand ziet of hoort. Rofé op zijn beurt verbaast zich erover dat IJsbrand in zo een lawaaierige kantooromgeving kan werken.
|
|
Wat hij vertelt over Subud boeit IJsbrand onmiddellijk. Het stemt overeen met zijn eigen ervaring dat van binnenuit een geestelijke kracht kan ontwikkelen en op de mens inwerken als hij zich daar maar voor openstelt. De beweging wordt Subud genoemd en heeft een inwijding, opening genaamd, om het contact met die kracht te ontvangen. Dat houdt in dat in de aanwezigheid van een z.g. helper een proces wordt ontwikkeld dat leidt tot een innerlijke verandering. Men hoeft zijn eigen godsdienst er niet voor op te geven aangezien het boven de religie staat. Een geruststelling is dat hij daarom zijn Theosofie niet behoeft op te geven. Rofé geeft ook hoog op over de wijsheid van Pak Subuh, die hij al verschillende malen getoetst zou hebben.
Rofé vertelt dat hij eigenlijk gestrand is in Hong Kong omdat de Indonesische autoriteiten hem geen inreisvisum wensen te verstrekken. Ze vrezen dat hij een Britse spion is. In de oorlog had Rofé wel bij de geheime dienst gewerkt, maar had daar al lang afscheid van genomen. In 1951 was hij op uitnodiging van een nederlandse vriend, Arnout Gischler, naar Djogjakarta gereisd waar hij die javaanse wijze, die Pak Subuh genoemd wordt, had ontdekt. Daar had hij een inwijding ontvangen die zo diep op hem inwerkte dat hij besloot zich geheel en al in te zetten om de beweging, uit de benepen omgeving van het vorstendommetje te halen om het voor het grote publiek toegankelijk te maken.
Rofé had al in 1952 in een engels blaadje 'Voice' bericht over Pak Subuh en was in 1954 naar Japan gereisd om er ruchtbaarheid aan te geven op een congres waar vertegenwoordigers van godsdiensten bijeen zouden komen. Aanvankelijk werden zijn speeches zo verdraaid in de vertaling dat het leek alsof hij de principes van zijn gastheren onderschreef. Maar ze hadden buiten de waard gerekend. Rofé had in de gauwigheid met zijn fabuleuze vermogen voor talen voldoende Japans geleerd onderweg om dat op te merken en begon nu in het Japans de congresleden toe te spreken. Daar waren zijn gastheren helemaal niet van gediend en hij was dan ook niet meer welkom. Hun tolk was echter zo onder de indruk geraakt van wat Rofé vertelde dat hij in Subud ingewijd wilde worden. Deze zou hem ook helpen een Japanse groep op te richten. Rofé wilde echter terug naar Indonesië en zat nu in Hong Kong, wachtend op een visum. Om in zijn onderhoud te voorzien gaf hij privélessen in een aantal talen, waaronder Spaans.
Rofé heeft ook de gave van genezing. Hij heeft al talloze mensen kunnen helpen. Hij doet dat ook al in de colony, o.a. bij de Indonesische consul.
Tegen de verwachting in is Col. Maxwell niet zo enthousiast als IJsbrand, maar wil hem niet in de weg staan dit uit te proberen. Hij ziet er geen heil in om het Gurdjieff werk met Subud te combineren. Je kan geen twee wegen tegelijkertijd bewandelen is zijn devies.
Rofé woont in een derde-rangs hotelletje, United Apartments, voorbij Causeway Bay. Hij vertelt dat er inmiddels al twee gasten van het hotel op de nominatie staan om geopend te worden. Een daarvan is een Italiaan, die geen woord Engels spreekt en ook al op een wonderlijke wijze uit Genua in Hong Kong beland is. Een chinees heeft kans gezien om er met al zijn geld vandoor te gaan. Geen wonder dat hij op het punt stond af te knappen. Rofé is een van de weinige mensen in Hong Kong die Italiaans spreekt (behalve nog dertig andere talen , waaronder Nederlands en Cantonees !). Hij deed een goed woordje voor hem bij de hotel directie, waardoor zij eindelijk de situatie begrepen en hem terwille zijn.
IJsbrand vraagt enthousiast om 'geopend' te worden. De ruimte waarin dat zal plaats vinden is niet bepaald afgestemd op zo een verheven gebeuren. In het hotelkamertje van Rofé vecht een petroleumtoestel een tevergeefse strijd tegen de kou en geeft een doordringende walm af. Rofé heeft vanwege de kou twee pullovers over elkaar aangetrokken. IJsbrand verbeidt gespannen de ontknoping . Hij verwacht nog steeds dat er een soort van methode of vreemd ritueel als een aap uit de mouw zal volgen. Maar niets van dat. Rofé intoneert een diep zwaar geluid. De archaďsche stem van de onderwereld, vermoedt IJsbrand, wiens knieën en oogleden trillen van spanning. Er gebeurt verder niets met hem behalve dat zijn hoofd heel licht voelt, alsof de gedachten er als een spons uitgeknepen zijn.
Als hij de drie kilometer lange tocht naar huis terugwandelt is het alsof hij zweeft. De volgende latihan doet hij met de andere drie juist geopende leden, verdeeld over twee piepkleine kamertjes. Hij ziet het gezicht van de hoofd-commissaris al voor zich als hij zou horen onder welke omstandigheden de oefening, op zijn Indonesisch 'latihan' genaamd, wordt gehouden. Maar IJsbrand heeft niets te verliezen. Hij laat zich door niets weerhouden.
Inmiddels heeft de Italiaan, Giulio (later Riccardo) Calcaterra, een sensatie alsof hij dood gaat. IJsbrand is er jaloers op. Bij hem gebeurt er weinig sensationeels. Wel voelt hij alsof zijn gedachten rond zijn hoofd als wolken zweven en er tegenaan drukken als watten. Hij merkt wel veranderingen in zich in het dagelijks leven en in zijn dromen. Sterker nog, hij voelt zich als herboren.
Rofé informeert steeds belangstellend of hij nu al iets voelt, maar IJsbrand wil geen illusies bij hem wekken. Rofé zegt een groen licht boven zijn hoofd te zien. Hij heeft al zo veel mensen geopend, maar zo lang als het bij IJsbrand duurt heeft hij het nog niet meegemaakt. IJsbrand's mind blijkt niet gemakkelijk te ontdooien. Hij is te veel in gedachten gevangen, is de conclusie.
Het is niet zo dat IJsbrand niets voelt. Hij schrijft naar huis dat er een soort wedergeboorte in hem plaats vindt. Hij voelt een nieuwe persoonlijkheid in zich rijpen. Maar een paar dagen later vraagt hij zich al af of dit allemaal geen illusie is. Hij merkt ook op dat zijn interesse in film verflauwt. Thuis beginnen ze zich ongerust te maken.
|
|
Een van de deelnemers aan het congres in Japan, komt Rofé bezoeken. Het is een gravin, een verre bloedverwant van het engelse vorstenhuis, or so they say. Haar komst wordt in de krant aangekondigd. Op een dag komt 'the Rt. Hon. Countess of Mayo, D.Ph, D.Ps, F.R.G.S., of Truth in Action' IJsbrand's kantoor in vol ornaat, behangen met costume jewelry, rinkelend binnenwandelen en gaat aan zijn bureau zitten tot verbazing van het personeel. Hij troont haar vliegensvlug mee naar Jimmy's Kitchen, de bekende lunchgelegenheid in het centrum. Ook zij loopt over van de wonderlijkste verhalen die er bij IJsbrand als koek ingaan. Zij heeft in Londen bij mediums materialisaties van geesten gezien en nog meer van zulke fantastische manifestaties.
Aan de andere kant van de aardbol is er ook al een nieuwe spirituele impuls. Moeder ontmoet in Amsterdam Mr. Jaap Janssen die bij het Ministerie van Justitie werkt. Hij leidt een Tantra Yoga groepje in de Brahmsstraat en heeft via yogi Dorjee ook al kontakt met de javaanse mystieke wereld.
In Hong Kong groeit IJsbrand's teleurstelling over zijn gebrek aan vorderingen in Subud. Hij had op zijn minst de uitstortingen van licht zoals hij die vroeger ervoer, terug verwacht. Op aanraden van Rofé schrijft hij Pak Subuh in Indonesië. Hij ontvangt een antwoord in het Indonesisch die Rofé voor hem vertaalt. Hij hoeft zich geen zorgen te maken, de ene kracht maakt plaats voor de andere. Hij adviseert dat het wenselijk zou zijn dat hij na zijn verlof in Singapore gestationeerd zou worden, dichter bij Indonesië om hem af en toe te ontmoeten.
Het plan rijpt dat Pak Subuh naar Hong Kong komt. Tenslotte moet dit opgegeven worden aangezien hij te veel in beslag genomen wordt door een verhuizing naar Djakarta. Maar waarom komt IJsbrand niet naar Indonesië?
In februari worden de bankgelederen versterkt door Frank Goldberg, die al een tijd bij de Mercantile Bank of Canada gewerkt heeft. Men zit zo om stafleden te springen dat nauwelijks na zijn binnenkomst op kantoor manager Harry Sardeman zegt: "Zet je koffer daar maar neer. Je kunt onmiddellijk als hoofd van de afdeling Outward Bills beginnen'. Hij wordt ingekwartierd bij IJsbrand op de MacDonnell mess. Na de soberheid van Canada kan hij de luxe van een chinese bediende en amah voor de was, wel waarderen. Frank ontpopt zich als een ondernemende geest. Hij wil een Vespa motorscooter kopen maar dat is volgens de manager beneden zijn waardigheid. Dus wordt het een Buick. Lang zal Frank niet blijven. Al spoedig komt het bericht dat hij naar Djakarta overgeplaatst wordt. Zoals zo velen voor hem, neemt hij ontslag. Weet echter wel in betrekking te komen bij de Dairy Farm, Ice and Cold Storage Co.Ltd. en zal nog lang in de colony blijven.
na Frank komen nog Frits Pluimers, Rink Teensma en Rob van der Poel - de laatste cursisten van de Ginckel - de leemtes opvullen.
Nu zijn verblijf ten einde loopt monteert IJsbrand alle 16mm films die hij in de afgelopen jaren heeft opgenomen van uiteenlopende onderwerpen, tot één film: Introducing Hong Kong. Hij zoekt er passende muziek bij en neemt er titels voor op. Ook met deze film zal hij een prijs winnen.
IJsbrand krijgt dan van de manager te horen dat het verlof uitgesteld is tot 20 april. Daarna zal hij gedetacheerd worden bij de Mercantile Bank of Canada. Een weinig aantrekkelijk vooruitzicht. Van Frank heeft hij al genoeg over de werkomstandigheden daar gehoord. IJsbrand neemt het gelaten op. Hij ziet nu in alles een vingerwijzing en vermoedt dat de voorzienigheid ook daar een plan met hem zal voor hebben.
Uit Indonesië bereikt hem van Carl Müller een brief van 14 kantjes waarin hij een exposé geeft van de onhoudbare situatie wat betreft verhoudingen, armoedige levenswijze en gebrek aan toekomst bij de bank. Het is een somber beeld. Hans Wynia en nog twee anderen hebben daar daarom al ontslag genomen.
Rofé vertaalt het eerste deel van Pak Subuh's oeuvre, de Susila Budhi Dharma, een mystiek javaans gedicht. Het wordt bij Ye Olde Printerie, gedrukt. Hij geeft IJsbrand een brief uit Rotterdam van een Bart Verbrughe, die geďnteresseerd is in Subud, en vraagt hem die te beantwoorden. Hij zal Bart later in Nederland ontmoeten.
IJsbrand helpt Rofé een ruime étage zoeken op de Tai Hang Road. Het is een waardiger onderkomen voor Subud dan die uitgewoonde kamer in United Apartments. Rofé heeft hoge verwachtingen van toeloop van leden, maar helaas dat mag men in het materialistische Hong Kong niet verwachten, blijkt wel. in elk geval kon hij zijn taalstudenten daar prima onderricht geven. Het was een komen en gaan van mensen van allerlei nationaliteit. Het was verbazingwekkend hoe Rofé zonder pauze van de ene op de andere taal kon overschakelen: van Italiaans op Cantonees, van Maleis naar Nederlands.
Husein zit ook niet stil. Hij houdt voor een Christelijke jeugdgroep een lezing over de Islam, dat volgens zijn zeggen bijzonder gewaardeerd werd.
 |
De tijd van afronding is aangebroken. IJsbrand heeft zijn Oldsmobile al verkocht. Hij koopt een grote kampferkist en laadt die vol met wat hij in de loop der jaren bijeenvergaard heeft, al waren het alleen al zijn filmspullen. Op 5 april stuurt hij vijf kisten vooruit naar Nederland per ss. Oostkerk. Hij polst op de valreep nog filmmaatschappijen of zij interesse hebben in opnames van landen die hij aandoet onderweg naar Europa, Zonder succes evenwel. Hij krijgt nog wel een tip dat hij een goede kans zou maken als hij zou solliciteren voor de post van cineast bij de Hong Kong Gouvernementsvoorlichtingsdienst. Hij zou hetzelfde salaris ontvangen als hij nu heeft.
De bank is er niet op gesteld dat verlofgangers van de buitenkantoren komen rondsnuffelen in Indonesië om zich daar van de beroerde toestand op de hoogte te stellen. IJsbrand weet met het reisbureau te arrangeren dat zij een bevestiging voor een vlucht direct naar Amsterdam afgeven, maar in plaats daarvan een serie vluchten langs verschillende hoofdsteden reserveren. Als eerste zal met de BOAC op 23 april naar Bangkok gevlogen worden, daarna met de Garuda naar Djakarta en op 28 mei vluchten naar Beiroet, Caďro, Athene en tenslotte Amsterdam.
Het is voor het eerst dat IJsbrand vliegt - tot dusverre verplaatste hij zich altijd per schip.
 |
De bank tracteert hem op een afscheidsparty waar het hele personeel aan deel neemt. Dik van Brummen zal zijn positie op kantoor overnemen. Ook de Hong Kong Cine Club geeft een afscheidsfeestje en presenteert hem de vierde prijs voor zijn 'Introducing Hong Kong' film. Dat valt nog mee want de film is eigenlijk een allegaartje van oude opnames.
Het is met een grote weemoed dat IJsbrand afscheid neemt van zijn leventje in de britse kroonkolonie. Het zal de indrukwekkendste periode in zijn levensloop blijken te zijn. Van een schuchtere jongeling tot aankomend procuratiehouder, doorspekt met allerlei interessante contacten en ontmoetingen waarin hij veel van anderen, maar ook van zichzelf leerde kennen. Hij staat op een kruispunt om belangrijke beslissingen te nemen die zijn verdere leven zullen bepalen. Of zullen die voor hem genomen worden?
Hij meent in Subud een beweging ontdekt te hebben die een cruciale rol kan spelen in de mutatie van de menselijke geest en wil die helpen verbreiden. De toekomst zal leren of hij daarin slaagt.
 |
Van mijn foto's van Hong Kong Kong in de jaren vijftig werd in 2010 in the Tao Evolution Gallery,
Hong Kong, een expositie gehouden, met begeleidend fotoboek.
Van deze belevenissen zijn video clips te bekijken op YouTube.
© Michael Rogge 2022
